LİMAN ve LİMAN İŞLETMELERİNİN TANIMI İLE GEMİLERE VERDİKLERİ HİZMETLER

Liman İşletmelerinin Hukuki Statüsü

-Liman ve Liman İşletmesi Kavramı

Liman kavramı Türk Dil Kurumu’nca “Gemilerin barınmalarına, yük alıp boşaltmalarına, yolcu indirip bindirmelerine yarayan doğal veya yapay sığınak”[1] olarak tanımlanmıştır.

Ancak yıllar geçtikçe liman ticaretinin artması nedeniyle taşınan yüklerin nitelik ve niceliğinin değişmesi, farklı gemilere ihtiyaç duyulması, bu nedenle limanların çeşitli faaliyet kollarına sahip olması sonucunda TDK’nın limanlara dair tanımlaması genel geçer kalmıştır. Bunun sonucu olarak öğretide limanların sahip oldukları özellikler gözetilerek çeşitli sınıflandırmalar yapılmış ve farklı liman tanımlamaları yapılmıştır.

“Deniz taşımacılığı su ortamında sürdürülür. Bu taşımacılığın başlangıç ve bitiş noktasını liman biçimler. Bu yüzden limanı, deniz taşımacılığının başlangıç ve bitim noktası olarak tanımlamak olanaklıdır.”[2]

“Günümüzde uluslararası ticari taşımacılıkta çok önemli paya sahip olan denizyolu taşımacılığının en önemli öğelerinden biri olan liman, gemi ile diğer taşıma araçları arasında mal ve yolcu aktarılmasını veya yükün depolanmasını güvenlikle sağlamayı amaçlayan ve buna ilişkin olarak ekonomik işlevlerin gerçekleşmesine olanak veren tüm altyapı ve donanımın var olduğu bir hizmet yeri olarak tanımlanmaktadır.”[3]

---

[1] “Liman Tanımı”, TDK.

[2] Necmettin Akten ve M. Ali Albayrak, Deniz Taşımacılığı Kılavuzu, 1988.

[3] Birsen Koldemir, Kombine Taşımacılıkta Ulaştırma Sistemlerimizin Durumu, Limanlarımızın Sorunları ve Çözüm Önerileri, 2003.

---

-Liman İşletmeleri Türleri

Limanlar oluşumlarına, faaliyet kollarına, yükün türlerine göre çeşitli şekilde sınıflandırılabilmektedir. Ancak bu çalışma açısından limanların “yönetim şekillerine göre” sınıflandırılmasına yer verilmelidir.

Limanlar, sahiplik ve işletme yapıları açısından çeşitli yönetim modelleri çerçevesinde sınıflandırılabilmektedir. Bu bağlamda, kamu otoritesince doğrudan işletilen limanlar, yalnızca işletme hakkı özel sektöre devredilen limanlar, tamamen özel teşebbüse ait limanlar ile yap-işlet-devret modeliyle faaliyet gösteren liman türleri öne çıkmaktadır.

Kamu otoritesince doğrudan işletilen limanlar, mülkiyeti ve işletmesi devlete ait olan limanlardır. Bu kapsamda liman, liman yönetimi ve liman hizmetleri devlet tarafından gerçekleştirilmektedir.

İşletme hakkı özel sektöre devredilen limanlar, mülkiyeti halen kamu otoritesine ait olan ancak limanın işletilmesi, faaliyet ve hizmetlerin yürütülmesi özel sektöre bırakılmış limanlardır. “Liman İdaresi konumunda olan kamu, sorumluluklarını temel altyapının sağlanması ile sınırlandırmaktadır. Rotterdam, New York ve Antwerp, bu tür limanlara örnek olarak verilebilir.”[4] 

Özel teşebbüse ait limanlar ise limanın inşa edilmesi, işletilmesi, limancılık faaliyetlerinin yürütülmesinin tamamının özel sektör tarafından üstlenildiği limanlardır. Ülkemizde ve dünyada özel teşebbüse ait limanlar oldukça fazla sayıdadır.

Yap-işlet-devret modelli limanlar, özel sektörün liman alt yapı ve üst yapı yatırımlarını finanse ederek, bunun karşılığında belirli bir süre işletme hakkı kazanıp, daha sonra limanı bedelsiz olarak devlete devrettiği modeldir. Ülkemizden örnek olarak Çanakkale Kepez Limanı ve Mersin Yat Limanı, yap-işlet-devret yöntemi ile inşa edilmiş ve halen işletilen limanlardandır.

---

[4] Dr. Jale Nur Ece, Limanların Özelleştirilmesi Makalesi, 2005.

---

Liman İşletmeleri Tarafından Verilen Hizmetler

Deniz ticaretinin yaygınlaşması ile liman işletmelerinin işleri gereği üçüncü kişilere verdikleri hizmetler de çeşitlilik göstermiştir. Bu kapsamda genel çerçevede liman işletmelerinin hizmetlerini; gemiye verilen hizmetler ve yüke verilen hizmetler olarak ikiye ayırmak mümkündür.

Gemiye verilen hizmetlere; limana giriş ve çıkış için pilotaj, kılavuzlama, gemi ambarlarının açılıp kapatılması, römorkaj, kumanya, yakıt temini, malzeme, çöp suyu alınması gibi örnekler verilebilir.

Yüke verilen hizmetlere; yükleme ve boşaltma hizmetleri, limbo, şifting, konteyner bağlama-çözme ve depolama hizmetleri örnek verilebilir.

Limanların özel teşebbüs, kamu-özel ortaklığı, kamu hukuku tüzel kişiliğini haiz limanlar olması hallerine göre sunulan hizmetlerin limandan limana çeşitlilik göstereceği kabul edilmesi gerekirse de doktrinde temel olarak belirlenen ve her limanda olması gereken hizmetler; yükleme-boşaltma, depolama, kılavuzluk, römorkaj hizmetleri olarak belirlenmiştir. Buna göre her liman, bu hizmetleri aktif olarak vermekle yükümlüdür.

-Yükleme ve Boşaltma Hizmetleri

Liman işletmelerinin gemilere verebileceği en temel ve en önemli hizmet, gemilerin yükü alma ve boşaltmasının sağlanması hizmetidir. Bir yük gemisinin limana uğramasının temel nedeni, yükün yüklenmesi ve boşaltılması işlemidir.

TCDD Liman Hizmetleri Tarifesinde yükleme ve boşaltma hizmetleri, “Eşyanın rıhtım, geçici depolama yerleri, kara veya deniz vasıtasından alınıp, gemi veya lash layterinin bordasına getirilmesi, yüklenmesi, gemi veya lash layterin ambar veya güvertesine istif edilmesi veya mukabil hizmetleri ile dökme katı ve sıvı eşya için Kuruluşa veya izin verilmesi halinde İş Sahibine ait Mekanik Vasıta ve Tesisler ile yapılan (Pnömatik, Konveyör, Pipe-Line) hizmetleri şeklinde ifade edilmektedir.[5]

Bu tanımlamalar ışığında, genel ifade ile yükleme ve boşaltma hizmetlerinin tanımı, yükün zilyetliği gemide olduğu durumda gemiden alınarak “limana indirilmesi”; liman işletmesi ve karadaki taşıtanın yükün zilyetliğine sahip olduğu durumda ise “yükün gemiye bindirilmesi” olarak yapılabilir.

-Depolama ve Ardiye Hizmetleri

Liman işletmeleri tarafından verilen hizmetlerden bir diğeri de depolama ve ardiye hizmetidir. Yükleme ve boşaltma hizmetleri, yüke ve taşıyana birlikte verilen hizmetlerden iken, depolama ve ardiye hizmetleri ise doğrudan yüke verilen hizmetlerdendir. Esasen bu hizmetin verilmesinde temel amaç, bozulma yok olma, hasar görme vb. tehlikesi olan yükün bu türden olumsuz durumlarla karşılaşmaması ve bu nedenle yük sahibinin karşı karşıya kalabileceği olası zararların önlenmesidir.

TCDD Liman Hizmetleri Tarifesinde depolama ve ardiye hizmetleri, “3.3.2. Hizmetin Tanımı; Geçici depolama yerlerine alınan eşyanın, sahip veya taşıyıcıları tarafından teslim alınmasına veya gemi ile gidecek eşyanın, gemiye veya deniz vasıtasına yüklenmesine veyahut da tasfiye vs. şekillerle buralardan çıkartılmasına kadar, (tahsis edilen yerler hariç) İşletmenin sorumluluğu altında muhafaza edilmesi hizmetini, ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır.[6]

Bu nedenle, liman işletmesinin depolama ve ardiye hizmetlerinin sağlanabilmesi amacıyla yeterli depolama yapılacak yere sahip olması gerektiği söylenmelidir.

Bu kapsamda bir liman işletmesinin sahip olması gereken depolama yerleri, yükün niteliğine göre çeşitlilik göstermelidir. Örneğin, gümrüklü-gümrüksüz alanlar, antrepolar, tehlikeli yükler için özel depolar, soğutma özellikli depolar gibi farklı türde depolama yerlerinin bulunması gereklidir.

---

[5] Congar, Liman ve Marina İşletmecilerinin Hukuki Sorumluluğu ve Sigortaları, 2024.

[6] TCDD Liman Hizmetleri Tarifesi. 2025.